Þessi svör eru fengin af vefnum visindavefur.is
|
Spurning
Hvenær er æxlunartímabil hjá hagamús, húsamús, brúnrottu og svartrottu?SpyrjandiElsa María Thompson |
SvarÆxlunartímabil íslenskra nagdýra ræðst aðallega af tíðarfari og því hvar á landinu nagdýrin lifa.
 Sænski vistfræðingurinn Bengtson rannsakaði ýmsa þætti í vistfræði hagamúsarinnar (Apodemus sylvaticus) á Íslandi á árunum 1973-1977. Í rannsókn sinni bar hann saman tvo stofna sem lifðu við mjög ólík umhverfisskilyrði. Annar lifði í hvannabreiðum við Reynisfjall skammt frá Vík í Mýrdal en hinn í birkiskógi í Vogahrauni í Mývatnssveit. Ekki einungis var gróðurfarið ólíkt heldur einnig veðurfar og fæðuframboð. Við Reynisfjall byrjuðu mýsnar að undirbúa sig fyrir tímgun strax í mars og apríl og fyrstu ungarnir fæddust snemma í maí. Alls komust upp fjórar hagamúsakynslóðir þau sumur sem Bengtson stundaði rannsóknir sínar við Reynisfjall, sú síðasta í september. Æxlunartímabilið hjá hagamúsum við Reynisfjall er þess vegna frá apríl til ágúst. Annað gilti um mýsnar í Vogahrauni í Mývatnssveit. Þar fundu vísindamennirnir ungafull kvendýr og hálfstálpuð dýr ekki fyrr en í ágúst. Æxlunartímabilið í Mývatnssveit er þess vegna mun styttra en við Reynisfjall; eða frá júní/júlí til ágústmánaðar.  Við góð skilyrði getur tímgunartími húsamúsarinnar (Mus musculus) verið allt árið, til dæmis ef hún lifir í híbýlum þar sem hún reyndar er mjög algeng hérlendis og víðar. Brúnrottan (Rattus norvegicus) hefur mjög breytilegan æxlunartíma og fer hann mjög eftir umhverfi og aðstæðum. Ef rottan lifir í einhvers konar híbýlum þar sem nægt fæðuframboð er getur hún átt afkvæmi allt árið um kring en úti í náttúrunni eingöngu hlýjustu mánuði ársins. Það sama gildir um æxlunartímabil svartrottunnar (Rattus rattus). |
|
Spurning
Hvað getur þú sagt mér um hagamýs?SpyrjandiRafn Erlingsson, f. 1991 |
SvarHagamúsin (Apodemus sylvaticus) er ein af sjö tegundum músa sem tilheyra ættkvíslinni Apodemus. Meðlimir þessarar ættkvíslar hafa aðlagast lífi á sléttum, engjum og skóglendi. Hagamúsin finnst um mest alla Evrópu, víða í Asíu og nyrst í Norður-Afríku. Heimkynni hennar ná hins vegar ekki langt norður í barrskógabeltið. Hagamúsin er útbreidd á Bretlandseyjum og Írlandi og að sjálfsögu á Íslandi en finnst ekki í Færeyjum né á Grænlandi. Á Íslandi þrífst hún alls staðar þar sem nægur gróður er. Fullorðnar hagamýs eru oftast grá- eða gulbrúnar að ofan en hvítgráar á kvið. Ungar hagamýs eru dekkri og óvanir rugla þeim oft saman við húsamús. Lengd hagamúsarinnar, án hala, er frá 8-10,5 cm. Músakarlar eru um 29-34 grömm á þyngd en kvendýr um 24-31 g. Rannsóknir sænska vistfræðingsins Bengtsons hafa sýnt fram á að íslenskar hagamýs eru að jafnaði stærri en hagamýs í Skandinavíu og á Bretlandi. Meðgöngutími hagamúsa er um 25 dagar og ungarnir, sem vega um 1-2 g, fæðast blindir og hárlausir. Oftast gýtur kvendýrið 4-7 ungum en í góðu árferði geta þeir verið fleiri. Eftir um 6 daga eru ungarnir komnir með grábrúnan feld og sjónina fá þeir vanalega 10 dögum síðar. Ungarnir eru vandir af spena 18-22 daga gamlir og þurfa þá að bjarga sér sjálfir. Á þessum tíma eru afföll mikil meðal músaunga. Tímgunartími hagamúsa hér á landi er mjög misjafn og fer mjög eftir búsvæði og tíðarfari. Rannsóknir á Bretlandseyjum sýna að tímgunartími músa þar er mun lengri, enda er veðurfar þar mildara. Tímgunartími músa á Bretlandseyjum er frá apríl til október. Um æxlunartíma músa er hægt að lesa nánar í svari við spurningunni Hvenær er æxlunartímabil hjá hagamús, húsamús, brúnrottu og svartrottu? Hagamúsin heldur til í holum og þar hefur hún hreiður til að ala upp unga sína og forðabúr. Annað hvort grefur hún sjálf holur í brekkur, bakka eða þúfur eða kemur sér fyrir undir steinum. Helsta fæða hagamúsa hérlendis eru einkum grasfræ, ber og fræ ýmissa blóma. Hagamúsin étur líka öll þau smádýr sem hún kemst í tæri við og hræ. Hún er mest á ferli á næturnar. Helstu óvinir hagamúsarinnar eru refir og minkar. Ránfuglar eins og smyrill, fálki, brandugla og kjói veiða einnig töluvert af músum. Auk þess veiða kettir mikið af hagamúsum í grennd við heimili. Hagamýs geta valdið talsverðum skemmdum í híbýlum manna, meðal annars skemma þær matvæli og víða í Evrópu eyðileggja þær tómata-, blómlauks- og matbaunarækt. Skemmdir sem hagamýs valda eru þó frekar litlar. Margir náttúruskoðendur hafa velt því fyrir sér hvernig best sé að greina í sundur húsa- og hagamýs. Fyrir utan litinn - en hagamýs hafa ljósari kvið - eru hagamýs með stærri augu og frammjórra trýni. Öruggasta leiðin er þó að greina þær á framtönnunum. Húsamúsin hefur hak upp í slitflöt á framtönnum í efri skolti en hagamúsin er ekki með slíkt hak. |
